Napoléon Bonaparte, 1769-1821
Ο θεμελιωτής της σύγχρονης Γαλλίας
Ο θεμελιωτής της σύγχρονης Γαλλίας
Οι αρχές
Από τις μεγαλύτερες μορφές της παγκόσμιας ιστορίας. Γεννήθηκε στην Κορσική. Ξεκινώντας από υπολοχαγός του πυροβολικού αναρριχήθηκε γρήγορα, στα χρόνια της γαλλικής επανάστασης, στο αξίωμα του στρατηγού καθώς αναδείχθηκε σε εθνικό ήρωα όταν το βράδυ της 20ής Οκτωβρίου 1795 απέκρουσε επίθεση αντεπαναστατών-μοναρχικών, οι οποίοι είχαν επιτεθεί στο κτίριο της Εθνοσυνέλευσης. Στα μάτια πολλών, είχε σώσει την οργανωμένη Επανάσταση και την Πρώτη Δημοκρατία από την αναρχία. Προήχθη έτσι σε στρατηγό και αρχιστράτηγο Εσωτερικού.
Το 1796 διορίστηκε διοικητής των γαλλικών δυνάμεων στο μέτωπο της Ιταλίας. Με τις οργανωτικές αρετές του κατάφερε και μετέτρεψε την κουρασμένη Στρατιά της Ιταλίας σε νικηφόρα. Εκεί έχτισε τον θρύλο του με την πρώτη του αστραπιαία νικηφόρα εκστρατεία, την οποία ακολούθησαν πολλές και τον μετέτρεψαν στον πιο λαμπρό διοικητή του γαλλικού στρατού.
Την ίδια χρονιά παντρεύτηκε την Ζοζεφίν ντε Μποαρναί (Joséphine de Beauharnais), αριστοκράτισσα με ισχυρές πολιτικές γνωριμίες, την οποία όμως χώρισε το 1810. Η δεύτερη σύζυγός του ήταν η Μαρία Λουίζα της Αυστρίας(Marie-Louise d'Autriche), κόρη του αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Φραγκίσκου Α'.
Το 1796 διορίστηκε διοικητής των γαλλικών δυνάμεων στο μέτωπο της Ιταλίας. Με τις οργανωτικές αρετές του κατάφερε και μετέτρεψε την κουρασμένη Στρατιά της Ιταλίας σε νικηφόρα. Εκεί έχτισε τον θρύλο του με την πρώτη του αστραπιαία νικηφόρα εκστρατεία, την οποία ακολούθησαν πολλές και τον μετέτρεψαν στον πιο λαμπρό διοικητή του γαλλικού στρατού.
Την ίδια χρονιά παντρεύτηκε την Ζοζεφίν ντε Μποαρναί (Joséphine de Beauharnais), αριστοκράτισσα με ισχυρές πολιτικές γνωριμίες, την οποία όμως χώρισε το 1810. Η δεύτερη σύζυγός του ήταν η Μαρία Λουίζα της Αυστρίας(Marie-Louise d'Autriche), κόρη του αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Φραγκίσκου Α'.
Η άνοδος
Με το πραξικόπημα της 9ης Νοεμβρίου 1799 ( 18η Μπρυμαίρ), ο Ναπολέων έθεσε τέρμα στο Διευθυντήριο, που διοικούσε τη Γαλλία μετά τα χρόνια της Επανάστασης και πήρε την εξουσία αρχικά ως Πρώτος Ύπατος της Γαλλικής Δημοκρατίας, αλλά στις 2 Δεκεμβρίου 1804 στέφθηκε Αυτοκράτορας των Γάλλων ( Empereur des Français).
Χαρισματικός ηγέτης και μεγάλος στρατηγός, οδήγησε το στρατό του σε μεγάλες νίκες (Αούστερλιτς, Ιένα ) και κατέκτησε το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης.
Χαρισματικός ηγέτης και μεγάλος στρατηγός, οδήγησε το στρατό του σε μεγάλες νίκες (Αούστερλιτς, Ιένα ) και κατέκτησε το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης.
Οι πόλεμοι
Ο Ναπολέων, εκτιμώντας ότι ο κύριος αντίπαλος ήταν η Αγγλία, εφάρμοσε, από το 1806, τον ηπειρωτικό αποκλεισμό, εμποδίζοντας τη διακίνηση αγγλικών εμπορευμάτων σε όλα τα ευρωπαϊκά λιμάνια. Σε αντίποινα, η Αγγλία εφάρμοσε θαλάσσιο αποκλεισμό σε βάρος της Γαλλίας, εμποδίζοντας πλοία τρίτων χωρών να πλησιάζουν τις γαλλικές ακτές.
Ο Ναπολέων, χάρη στις νίκες και στις κατακτήσεις του, δημιούργησε βασίλεια-δορυφόρους της Γαλλίας, σε πολλές περιοχές της Ευρώπης. Καθώς, όμως, η Γαλλία απαιτούσε φόρους για να καλύπτει τα τεράστια έξοδα των πολέμων, η γαλλική παρουσία αντιμετώπισε την αντίδραση των ευγενών και του ανώτερου κλήρου, που επιδίωκαν την επαναφορά της μοναρχίας και την αποκατάσταση των προνομίων τους, καθώς και σημαντικού μέρους των λαϊκών στρωμάτων, που ένιωσε να επιβαρύνεται οικονομικά και να βρίσκεται υπό ξένη κυριαρχία.
Το 1812 ο Ναπολέων αποφάσισε να επιτεθεί στη Ρωσία, με τη δικαιολογία ότι η τελευταία δεν εφάρμοζε αυστηρά τον ηπειρωτικό αποκλεισμό. Ο γαλλικός στρατός κατόρθωσε να φτάσει μέχρι τη Μόσχα, χωρίς, όμως, να θέσει υπό την κυριαρχία του τη Ρωσία. Λόγω του χειμώνα, των ασθενειών και των επιθέσεων, οι δυνάμεις του Ναπολέοντα άρχισαν να υποχωρούν. Κατά την υποχώρηση, ένας νέος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών (Αγγλία, Αυστρία, Πρωσία, Ρωσία, Ισπανία, Σουηδία, βασίλειο της Νεάπολης) κατάφερε καίριο πλήγμα στις γαλλικές δυνάμεις (μάχη της Λιψίας, 1813). Από ένα στράτευμα 600.000 περίπου ανδρών επέστρεψαν στη Γαλλία λιγότεροι από 100.000 άνδρες.
Ο Ναπολέων, χάρη στις νίκες και στις κατακτήσεις του, δημιούργησε βασίλεια-δορυφόρους της Γαλλίας, σε πολλές περιοχές της Ευρώπης. Καθώς, όμως, η Γαλλία απαιτούσε φόρους για να καλύπτει τα τεράστια έξοδα των πολέμων, η γαλλική παρουσία αντιμετώπισε την αντίδραση των ευγενών και του ανώτερου κλήρου, που επιδίωκαν την επαναφορά της μοναρχίας και την αποκατάσταση των προνομίων τους, καθώς και σημαντικού μέρους των λαϊκών στρωμάτων, που ένιωσε να επιβαρύνεται οικονομικά και να βρίσκεται υπό ξένη κυριαρχία.
Το 1812 ο Ναπολέων αποφάσισε να επιτεθεί στη Ρωσία, με τη δικαιολογία ότι η τελευταία δεν εφάρμοζε αυστηρά τον ηπειρωτικό αποκλεισμό. Ο γαλλικός στρατός κατόρθωσε να φτάσει μέχρι τη Μόσχα, χωρίς, όμως, να θέσει υπό την κυριαρχία του τη Ρωσία. Λόγω του χειμώνα, των ασθενειών και των επιθέσεων, οι δυνάμεις του Ναπολέοντα άρχισαν να υποχωρούν. Κατά την υποχώρηση, ένας νέος συνασπισμός ευρωπαϊκών κρατών (Αγγλία, Αυστρία, Πρωσία, Ρωσία, Ισπανία, Σουηδία, βασίλειο της Νεάπολης) κατάφερε καίριο πλήγμα στις γαλλικές δυνάμεις (μάχη της Λιψίας, 1813). Από ένα στράτευμα 600.000 περίπου ανδρών επέστρεψαν στη Γαλλία λιγότεροι από 100.000 άνδρες.
Η πτώση
Μετά την ήττα του εξορίσθηκε στο νησί Έλβα της Μεσογείου.Το Μάρτιο του 1815 όμως, ο Ναπολέοντας ξαναγύρισε στη Γαλλία και διακυβέρνησε τη χώρα μόνο για ένα διάστημα 100 ημερών. Ο Ναπολέοντας νικήθηκε οριστικά τον Ιούνιο του 1815 στο Βατερλώ του Βελγίου από ένα πολυεθνικό στρατό, με επικεφαλής τον Άγγλο δούκα του Ουέλλινγκτον και τον Πρώσο στρατηγό φον Μπλύχερ. Η ήττα των Γάλλων στο Βατερλό , σήμανε και το τέλος της κυριαρχίας του Ναπολέοντα.
Λίγο αργότερα εξορίστηκε στο νησάκι του Νότιου Ατλαντικού, Αγία Ελένη, όπου και πέθανε, το 1821.
Λίγο αργότερα εξορίστηκε στο νησάκι του Νότιου Ατλαντικού, Αγία Ελένη, όπου και πέθανε, το 1821.
Οι μεταρρυθμίσεις
Η γαλλική επανάσταση του 1789 είχε σαρώσει τους απαρχαιωμένους θεσμούς που ίσχυαν ως τότε. Το έργο του Ναπολέοντα ήταν να ανοικοδομήσει το κράτος μέσα στα πλαίσια που επέβαλλαν οι επαναστατικές αρχές. Ήταν θαυμάσια προετοιμασμένος γι αυτό το έργο, έχοντας την κλίση και τη μεγαλοφυΐα του συγκεντρωτισμού.
Οι Γάλλοι θα τον θυμούνται πάντα ως το πρόσωπο που έδωσε τέλος στην αναρχία της μετεπαναστατικής Γαλλίας και εγκαινίασε ραγδαίες μεταρρυθμίσεις στην κοινωνία. Αυτές περιλάμβαναν την οικονομία, το ποινικό σύστημα και την εκπαίδευση. Εγκαθίδρυσε και πάλι τον ρωμαιοκαθολικισμό ως επίσημη θρησκεία της Γαλλίας. Συνέταξε τον Ναπολεόντειο Κώδικα που καταργούσε τα κληρονομικά προνόμια, επέτρεψε τη θρησκευτική ελευθερία και εγκαινίασε την αξιοκρατία στα κρατικά αξιώματα.
Δημιούργησε νέες διοικητικές δομές για τη χώρα, λύκεια και πανεπιστήμια, την Τράπεζα της Γαλλίας και το εθνικό νόμισμα, το φράγκο, και επίσης μια συλλογή νόμων, τον Αστικό Κώδικα.
Κατασκεύασε επίσης διάσημα μνημεία που θύμιζαν τη ρωμαϊκή αρχαιότητα και τη δόξα των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, όπως την εκκλησία Μαντλέν, την αψίδα του Θριάμβου και πολλά άλλα.
Οι Γάλλοι θα τον θυμούνται πάντα ως το πρόσωπο που έδωσε τέλος στην αναρχία της μετεπαναστατικής Γαλλίας και εγκαινίασε ραγδαίες μεταρρυθμίσεις στην κοινωνία. Αυτές περιλάμβαναν την οικονομία, το ποινικό σύστημα και την εκπαίδευση. Εγκαθίδρυσε και πάλι τον ρωμαιοκαθολικισμό ως επίσημη θρησκεία της Γαλλίας. Συνέταξε τον Ναπολεόντειο Κώδικα που καταργούσε τα κληρονομικά προνόμια, επέτρεψε τη θρησκευτική ελευθερία και εγκαινίασε την αξιοκρατία στα κρατικά αξιώματα.
Δημιούργησε νέες διοικητικές δομές για τη χώρα, λύκεια και πανεπιστήμια, την Τράπεζα της Γαλλίας και το εθνικό νόμισμα, το φράγκο, και επίσης μια συλλογή νόμων, τον Αστικό Κώδικα.
Κατασκεύασε επίσης διάσημα μνημεία που θύμιζαν τη ρωμαϊκή αρχαιότητα και τη δόξα των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, όπως την εκκλησία Μαντλέν, την αψίδα του Θριάμβου και πολλά άλλα.
Το συνέδριο της Βιέννης
Οι νικητές του Ναπολέοντα συγκάλεσαν το συνέδριο της Βιέννης (Σεπτέμβριος 1814-Ιούνιος 1815). Κυρίως τους απασχόλησαν η επαναχάραξη των συνόρων, ώστε να εξασφαλίζεται μια βιώσιμη ισορροπία, η ανασυγκρότηση της απολυταρχίας και η καταστολή των επαναστατικών ιδεών. Χάρη στους επιδέξιους χειρισμούς του Ταλλεϋράνδου, η ηττημένη Γαλλία πέτυχε τις καλύτερες για αυτήν δυνατές ρυθμίσεις: Επέστρεψε στα σύνορα του 1792 χωρίς αποζημιώσεις.
Στη Γαλλία εγκαθιδρύθηκε ξανά το πολίτευμα της βασιλείας (Λουδοβίκος 18ος) Τα χρόνια που ακολούθησαν ονομάστηκαν εποχή της Παλινόρθωσης των Βουρβόνων (1814-1830).
Τον Νοέμβριο του 1815 ιδρύθηκε η Ιερή Συμμαχία, από τη Ρωσία, την Αυστρία και την Πρωσία, χώρες-προπύργια της απολυταρχίας και της αντεπανάστασης. Οι περισσότεροι εκθρονισμένοι ηγεμόνες επανήλθαν στους θρόνους τους.
Αν και δόθηκε η εντύπωση πως οι προεπαναστατικοί θεσμοί ανασταίνονταν, οι αρχές της γαλλικής επανάστασης (ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη, δικαίωμα εθνικής αυτοδιάθεσης) είχαν αποκτήσει, πλέον, τεράστια απήχηση στους ευρωπαϊκούς λαούς.
Στη Γαλλία εγκαθιδρύθηκε ξανά το πολίτευμα της βασιλείας (Λουδοβίκος 18ος) Τα χρόνια που ακολούθησαν ονομάστηκαν εποχή της Παλινόρθωσης των Βουρβόνων (1814-1830).
Τον Νοέμβριο του 1815 ιδρύθηκε η Ιερή Συμμαχία, από τη Ρωσία, την Αυστρία και την Πρωσία, χώρες-προπύργια της απολυταρχίας και της αντεπανάστασης. Οι περισσότεροι εκθρονισμένοι ηγεμόνες επανήλθαν στους θρόνους τους.
Αν και δόθηκε η εντύπωση πως οι προεπαναστατικοί θεσμοί ανασταίνονταν, οι αρχές της γαλλικής επανάστασης (ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη, δικαίωμα εθνικής αυτοδιάθεσης) είχαν αποκτήσει, πλέον, τεράστια απήχηση στους ευρωπαϊκούς λαούς.
Μια αποτίμηση
Η περίοδος 1789-1815 αποτελεί τομή στην ευρωπαϊκή αλλά και στην παγκόσμια ιστορία. Στη διάρκειά της:
– Η αστική τάξη της Γαλλίας κατέλαβε την εξουσία, δείχνοντας τον δρόμο και στις άλλες αστικές τάξεις της Ευρώπης.
– Τα συμφέροντα της αστικής τάξης προωθήθηκαν αποφασιστικά και, χάρη σε μια σειρά από μεταρρυθμίσεις, η φιλελεύθερη οικονομία, η οικονομία της ελεύθερης αγοράς, κέρδισε έδαφος.
– Οι αρχές του Διαφωτισμού έγιναν πολιτικά αιτήματα και, σε ένα βαθμό, δικαιώθηκαν.
– Η απολυταρχία γκρεμίστηκε στη Γαλλία και κλονίστηκε στην υπόλοιπη Ευρώπη.
– Αναπτύχθηκε η ιδέα ότι τα όρια του έθνους και του κράτους πρέπει να συμπίπτουν. Πολίτες και κράτος συνδέθηκαν μ’ ένα πλέγμα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων (π.χ. πολιτικά δικαιώματα-υποχρέωση στρατιωτικής θητείας). Έτσι γεννήθηκε η σύγχρονη έννοια της πατρίδας, στο πλαίσιο του έθνους-κράτους, που ενέπνεε αφοσίωση στους ανθρώπους.
– Η εκκλησία διαχωρίστηκε, για πρώτη φορά στη νεότερη εποχή, από το κράτος.
– Τα προνόμια των ευγενών και του κλήρου καταργήθηκαν και επικράτησε η αντίληψη ότι όλοι οι άνθρωποι γεννιόνταν έχοντας, τουλάχιστον θεωρητικά, τα ίδια δικαιώματα.
– Ο λαός αναδείχτηκε σε κινητήρια δύναμη της ιστορίας και σε αποκλειστική πηγή εξουσίας με την καθιέρωση συνταγμάτων και την επικράτηση της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας. Τα φυσικά δικαιώματα του Διαφωτισμού έγιναν πολιτικά δικαιώματα. Οι υπήκοοι έγιναν πολίτες.
– Αναπτύχθηκαν ή αναδύθηκαν ιδέες και κινήματα που σφράγισαν την παγκόσμια ιστορία, όπως ο φιλελευθερισμός, ο εθνικισμός, ο κοινωνικός ριζοσπαστισμός και ο σοσιαλισμός.
– Η αστική τάξη της Γαλλίας κατέλαβε την εξουσία, δείχνοντας τον δρόμο και στις άλλες αστικές τάξεις της Ευρώπης.
– Τα συμφέροντα της αστικής τάξης προωθήθηκαν αποφασιστικά και, χάρη σε μια σειρά από μεταρρυθμίσεις, η φιλελεύθερη οικονομία, η οικονομία της ελεύθερης αγοράς, κέρδισε έδαφος.
– Οι αρχές του Διαφωτισμού έγιναν πολιτικά αιτήματα και, σε ένα βαθμό, δικαιώθηκαν.
– Η απολυταρχία γκρεμίστηκε στη Γαλλία και κλονίστηκε στην υπόλοιπη Ευρώπη.
– Αναπτύχθηκε η ιδέα ότι τα όρια του έθνους και του κράτους πρέπει να συμπίπτουν. Πολίτες και κράτος συνδέθηκαν μ’ ένα πλέγμα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων (π.χ. πολιτικά δικαιώματα-υποχρέωση στρατιωτικής θητείας). Έτσι γεννήθηκε η σύγχρονη έννοια της πατρίδας, στο πλαίσιο του έθνους-κράτους, που ενέπνεε αφοσίωση στους ανθρώπους.
– Η εκκλησία διαχωρίστηκε, για πρώτη φορά στη νεότερη εποχή, από το κράτος.
– Τα προνόμια των ευγενών και του κλήρου καταργήθηκαν και επικράτησε η αντίληψη ότι όλοι οι άνθρωποι γεννιόνταν έχοντας, τουλάχιστον θεωρητικά, τα ίδια δικαιώματα.
– Ο λαός αναδείχτηκε σε κινητήρια δύναμη της ιστορίας και σε αποκλειστική πηγή εξουσίας με την καθιέρωση συνταγμάτων και την επικράτηση της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας. Τα φυσικά δικαιώματα του Διαφωτισμού έγιναν πολιτικά δικαιώματα. Οι υπήκοοι έγιναν πολίτες.
– Αναπτύχθηκαν ή αναδύθηκαν ιδέες και κινήματα που σφράγισαν την παγκόσμια ιστορία, όπως ο φιλελευθερισμός, ο εθνικισμός, ο κοινωνικός ριζοσπαστισμός και ο σοσιαλισμός.
Quiz - Napoléon
Πηγή πληροφοριών
http://fr.wikipedia.org/wiki/Histoire_de_France
http://ebooks.edu.gr/
Ανρέ Μωρουά - Η ιστορία της Γαλλίας, εκδ. Όμηρος