La révolution française
Η Γαλλική Επανάσταση
(1789 – 1799)
Η Γαλλική Επανάσταση του 1789 ήταν μια κοινωνική επανάσταση που αποτέλεσε μία από τις πιο σημαντικές στιγμές στην ιστορία όχι μόνο της Γαλλίας, αλλά και όλης της Ευρώπης γενικότερα.
Οργανώθηκε από την ανερχόμενη αστική τάξη, η οποία εμπνευσμένη από τα κηρύγματα των Διαφωτιστών και με κεντρικό σύνθημα το τρίπτυχο «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφότητα», θέλησε αρχικά να βελτιώσει την υπάρχουσα μοναρχία μετατρέποντάς την σε συνταγματική και όχι να την καταργήσει.
Στην πορεία όμως, η μοναρχία καταργήθηκε και μετά από περιόδους τρομοκρατίας αλλά και οργάνωσης δίκαιου κράτους, η νεοσύστατη Δημοκρατία περνώντας δια πυρός και σιδήρου κατάφερε τελικά και επιβίωσε.
Οργανώθηκε από την ανερχόμενη αστική τάξη, η οποία εμπνευσμένη από τα κηρύγματα των Διαφωτιστών και με κεντρικό σύνθημα το τρίπτυχο «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφότητα», θέλησε αρχικά να βελτιώσει την υπάρχουσα μοναρχία μετατρέποντάς την σε συνταγματική και όχι να την καταργήσει.
Στην πορεία όμως, η μοναρχία καταργήθηκε και μετά από περιόδους τρομοκρατίας αλλά και οργάνωσης δίκαιου κράτους, η νεοσύστατη Δημοκρατία περνώντας δια πυρός και σιδήρου κατάφερε τελικά και επιβίωσε.
Τα αίτια της επανάστασης
Τα αίτια που οδήγησαν στην επανάσταση πρέπει να αναζητηθούν
στα ιδεολογικά ρεύματα που είχαν δημιουργηθεί με τις διδασκαλίες των φιλοσόφων και, κυρίως, στο κίνημα του Διαφωτισμού. Ο Ζαν Ζακ Ρουσσό, ο Βολταίρος και ο Μοντεσκιέ, κυρίως, δημιούργησαν με τα έργα τους ένα κλίμα κατάλληλο για κοινωνικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις.
στα κοινωνικά και πολιτικά αίτια
Κατά το 18ο αιώνα oι νέες οικονομικές συνθήκες που επικράτησαν με την ανάπτυξη του εμπορίου και την πορεία προς τη βιομηχανική επανάσταση μετασχημάτισαν ριζικά την κοινωνία της δυτικής Ευρώπης. Η αστική τάξη αναπτύχθηκε και μεταβλήθηκε σε ρυθμιστικό παράγοντα των εξελίξεων.
Ωστόσο, η γαλλική κοινωνία εξακολουθούσε να είναι αριστοκρατική και φεουδαρχική. Ήταν χωρισμένη σε τρεις τάξεις που υφίσταντο από την περίοδο του Μεσαίωνα: τον Κλήρο (μόνο τον ανώτερο) και τους Ευγενείς, που κατείχαν όλα τα προνόμια και την Τρίτη Τάξη, που ήταν ανομοιογενής και αποτελούνταν από αστούς, εμπόρους, τραπεζίτες, βιομήχανους, και επαγγελματίες αλλά και αγρότες, υπηρέτες και τον φτωχό λαό, και που είχε μόνο υποχρεώσεις.
Η Τρίτη τάξη αποτελούσε το 98% του γαλλικού πληθυσμού.
Η αριστοκρατία διατηρούσε τον έλεγχο του κρατικού μηχανισμού και μέσω αυτού παρεμπόδιζε την ελεύθερη οικονομική δραστηριότητα.
Η αστική τάξη, αντίθετα, ενώ συγκέντρωνε στα χέρια της τη μεγαλύτερη οικονομική ισχύ, δεν είχε ανάλογο μερίδιο στην πολιτική εξουσία.
Παράλληλα, στα κατώτερα στρώματα υπήρχε έντονη δυσαρέσκεια. Οι λαϊκές τάξεις των πόλεων έβλεπαν να ανεβαίνουν συνεχώς οι τιμές των αγαθών και να καθηλώνονται τα εισοδήματα τους, ενώ οι αγρότες εξαναγκάζονταν σε καταβολή υπερβολικά υψηλών φόρων.
και στα οικονομικά αίτια.
Η κατάσταση στη Γαλλία το 18ο αιώνα δεν ήταν ρόδινη. Τα ταμεία του κράτους ήταν άδεια από τα τεράστια έξοδα των τελευταίων πολέμων και τις σπατάλες του παλατιού. Η οικονομική εξάντληση της χώρας ήταν φανερή. Οι φόροι είχαν πέσει στις πλάτες της τρίτης τάξης, ενώ οι δύο άλλες τάξεις, ευγενείς και κληρικοί, ήθελαν τα προνόμιά τους άθικτα και δε συνεισέφεραν στους φόρους. Οι δύο αυτές τάξεις (ευγενείς και κληρικοί) όχι μόνο ήταν απαλλαγμένες από κάθε φορολογία, αλλά και έκαναν πολλές υπερβάσεις και καταχρήσεις σε βάρος του λαού, καθώς διατηρούνταν τα κατάλοιπα των φεουδαρχικών εθίμων. Αρνήθηκαν να εφαρμόσουν τις μεταρρυθμιστικές προτάσεις των οικονομολόγων Τυργκό και Νεκέρ επί Λουδοβίκου ΙΣΤ΄, του βασιλιά της Γαλλίας, και δεν αποδέχονταν ούτε τον περιορισμό της βασιλικής χορηγίας προς αυτούς ούτε και κάποιο σχέδιο για φορολόγησή τους.
Εξάλλου, δυσμενείς καιρικές συνθήκες επιδείνωσαν την οικονομική κρίση (1785-1789). Μάλιστα, το χειμώνα του 1788-1789 η τιμή του ψωμιού ανέβηκε στα ύψη.
Α’ φάση της επανάστασης - Η κατάρρευση του παλιού καθεστώτος
(Μάιος 1789 - Αύγουστος 1792)
Ο οικονομικός μαρασμός του κράτους οδήγησε το βασιλιά Λουδοβίκο ΙΣΤ΄ να ακολουθήσει τη συμβουλή του υπουργού Νεκέρ και να συγκαλέσει τις τρεις τάξεις (σύγκληση των Γενικών Τάξεων) στις Βερσαλλίες, τον βασικό τόπο διαμονής της βασιλικής οικογένειας. Ο θεσμός της σύγκλησης των Γενικών Τάξεων ήταν πολύ παλιός (είχε ιδρυθεί πριν πεντακόσια χρόνια), αλλά σχεδόν ποτέ δεν είχε λειτουργήσει. Η σύγκληση της Γενικής Συνέλευσης των Τάξεων ισοδυναμούσε με ομολογία του βασιλιά ότι η χώρα ήταν σε αδιέξοδο.
Η Συνέλευση άρχισε τις εργασίες της το Μάιο του 1789 με την πίστη ότι θα επέβαλλε στη Γαλλία τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις και θα έβγαζε τη χώρα από το αδιέξοδο. Γρήγορα όμως διαπιστώθηκαν μεγάλες διαφωνίες μεταξύ των εκπροσώπων των τριών τάξεων. Η Τρίτη Τάξη βρήκε την ευκαιρία να ζητήσει Σύνταγμα. Οι Ευγενείς και οι Κληρικοί δεν ήθελαν κάτι τέτοιο, φοβούνταν μήπως χάσουν τα προνόμιά τους. Έτσι, μπροστά στην αρνητική στάση των ευγενών και κληρικών, οι αστοί ανακήρυξαν το σώμα τους Εθνοσυνέλευση και στις 20 Ιουνίου 1789 ορκίστηκαν να μη διαλυθούν, (όρκος του Σφαιριστηρίου, η ιδρυτική πράξη της Γαλλικής Δημοκρατίας) όπως ήταν η θέληση του βασιλιά, αν δε δώσουν Σύνταγμα στη χώρα.
Ένας από τους εκπροσώπους της Τρίτης Τάξης που συμμετείχε στην Εθνοσυνέλευση ήταν ο Ροβεσπιέρος (Maximilien Robespierre 1758-1794), νεαρός δικηγόρος από το Αράς, δεσπόζουσα μορφή της Γαλλικής Επανάστασης. Τότε ο Ροβεσπιέρος ήταν ακόμη μετριοπαθής και υπέρ της βασιλείας, είχε δε προτείνει και την κατάργηση της θανατικής ποινής.
Παρά την αντίθετη γνώμη και του βασιλιά, η Εθνοσυνέλευση συνέχισε τις εργασίες της. Έτσι γκρεμίστηκε στη Γαλλία το καθεστώς της απόλυτης μοναρχίας, η δύναμη της Εθνοσυνέλευσης έγινε απεριόριστη και ονομάστηκε Συντακτική. Ήδη η Επανάσταση είχε ξεσπάσει. Τρία γεγονότα σηματοδοτούν αυτήν την περίοδο.
Η κατάληψη της Βαστίλης
Τα πλήθη φανατισμένα και εξαγριωμένα από φήμες ότι η βασιλική οικογένεια συνωμοτούσε κατά της Επανάστασης κινήθηκαν προς το φρούριο της Βαστίλης, τόπο φυλάκισης και βασανιστηρίων, μισητό σύμβολο της απολυταρχίας, και το κατέλαβαν.Το γεγονός αυτό συνέβη στις 14 Ιουλίου 1789 και η ημερομηνία αυτή είναι η εθνική γιορτή της Γαλλίας.
Οι επαναστάτες φορούσαν την μπλε-κόκκινη-άσπρη κονκάρδα που συμβολίζει το τρίπτυχο «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη». Τα τρία αυτά χρώματα έγιναν το εθνικό σύμβολο της Γαλλίας και αποτυπώθηκαν αργότερα στην γαλλική σημαία.
Αυτή την εποχή δημιουργήθηκε και η Marianne, ένα άλλο σύμβολο της Γαλλικής Δημοκρατίας.
Περισσότερα για τα σύμβολα της Γαλλικής Δημοκρατίας εδώ.
Ο μεγάλος φόβος
Στην ύπαιθρο οι αγρότες, φοβισμένοι και αβέβαιοι για την έκβαση της επανάστασης, τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 1789 πυρπόλησαν αρχοντικά, κατέστρεψαν μοναστήρια και κατοικίες επισκόπων και δολοφόνησαν όσους ευγενείς τόλμησαν να αντισταθούν.
Οι ημέρες του Οκτωβρίου - Επίθεση στις Βερσαλλίες
Στις 5 Οκτωβρίου του 1789, οι γυναίκες, αγανακτισμένες από την τεράστια αύξηση της τιμής του ψωμιού και αναστατωμένες από φήμες σύμφωνα με τις οποίες ο βασιλιάς ήταν απρόθυμος να συνεργαστεί με την Εθνοσυνέλευση, έκαναν πορεία ως τις Βερσαλλίες, την κατοικία του βασιλιά, και ζήτησαν ακρόαση. Καθώς δεν ικανοποιήθηκαν από την υποδοχή της Εθνοσυνέλευσης, παραβίασαν τις πύλες, σκότωσαν τους φρουρούς και μπήκαν στα ανάκτορα, απαιτώντας να πάει ο βασιλιάς στο Παρίσι, γεγονός που πραγματοποιήθηκε, αναγκαστικά, την επόμενη μέρα. Από την ημέρα εκείνη η βασιλική οικογένεια ήταν ουσιαστικά αιχμάλωτη στο Παρίσι, στα ανάκτορα του Κεραμεικού. Η πρωτεύουσα τώρα ζούσε στον πυρετό της επανάστασης.
Οι τρεις παραπάνω λαϊκές εξεγέρσεις είχαν αποφασιστικό αποτέλεσμα όσον αφορά στην πορεία των πολιτικών γεγονότων που εξελίσσονταν στις Βερσαλλίες.
Οι μεταρρυθμίσεις
Οι μεταρρυθμίσεις που ψηφίστηκαν από την Εθνοσυνέλευση ήταν ριζοσπαστικές. Τα φεουδαρχικά προνόμια καταργήθηκαν, η χώρα διαιρέθηκε σε 83 ισοπληθείς περιφέρειες, που διοικούνταν από εκπροσώπους εκλεγμένους από το λαό. Η Εκκλησία περιορίστηκε από την κρατική επιρροή και τα εκκλησιαστικά κτήματα και οι περιουσίες δημεύτηκαν και μοιράστηκαν στο λαό. Η εξουσία του βασιλιά περιορίστηκε στο ελάχιστο. Αυτή η αναδιοργάνωση και αποκέντρωση εξέφραζε τη φιλελεύθερη πίστη στην αναγκαιότητα της ατομικής ελευθερίας και της απελευθέρωσης από τις παλιές ανισότητες. Η Συντακτική Εθνοσυνέλευση δημοσίευσε την περίφημη "Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη" (26 Αυγούστου 1789) ως ένα προσύνταγμα. Η ιδιοκτησία διακηρύχτηκε φυσικό δικαίωμα όπως και η ελευθερία, η ασφάλεια και η «αντίσταση στην καταπίεση». Η ελευθερία του λόγου, η ανεξιθρησκία και η ελευθεροτυπία διακηρύχθηκαν απαραβίαστες. Διακηρύχθηκε επίσης το δικαίωμα των πολιτών για ίση μεταχείριση στα δικαστήρια. Κανείς δεν μπορούσε πλέον να φυλακιστεί ή να υποστεί οποιαδήποτε ποινή παρά μόνο σύμφωνα με το νόμο.
Δείτε περισσότερα για τη Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη με κλικ στην εικόνα
Συνταγματική Μοναρχία
Μέσα σε ατμόσφαιρα αντιπαραθέσεων και έντονων ιδεολογικών διαφορών, οι οποίες κράτησαν δύο χρόνια, ψηφίστηκε το Σύνταγμα του 1791 το οποίο καθιέρωνε την συνταγματική μοναρχία. Κατά το σύνταγμα αυτό, την εκτελεστική εξουσία ασκούσε ο βασιλιάς και την νομοθετική η Συνέλευση. Πολιτικά δικαιώματα αναγνωρίστηκαν μόνο στους ενεργούς πολίτες, δηλαδή σε όσους κατείχαν περιουσία και πλήρωναν φόρους, ενώ οι υπόλοιποι δε συμμετείχαν στην πολιτική ζωή. Τρίτη εξουσία αναγνωριζόταν η δικαστική. Οι υπάλληλοι και οι δικαστές θα εκλέγονταν και δε θα διορίζονταν από τον βασιλιά, όπως συνέβαινε προηγουμένως.
Η κατάσταση όμως που δημιουργούνταν στη Γαλλία ανησυχούσε όχι μόνο τους ντόπιους ευγενείς που έβλεπαν τα προνόμιά τους να χάνονται, αλλά και τους μονάρχες άλλων χωρών, που αισθάνονταν ανασφαλή τη θέση τους, όσο οι ιδέες της Γαλλικής επανάστασης διαδίδονταν σ` όλη την Ευρώπη. Ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΣΤ΄ και η οικογένειά του προσπάθησε να δραπετεύσει από τη Γαλλία τον Ιούνιο του 1791, αλλά συνελήφθη στην πόλη Βαρέν, κοντά στα σύνορα, και επέστρεψε στο Παρίσι, επίσημα αιχμάλωτος πλέον, όπου αναγκάστηκε να ορκιστεί πίστη στο Σύνταγμα.
Και ενώ η κατάσταση στο εσωτερικό της χώρας ήταν πολύ ρευστή ακόμα και εμφανίζονταν ποικίλες αντιδράσεις με ορατό τον κίνδυνο της αντεπανάστασης, κλήρος και εξόριστοι ευγενείς (εμιγκρέδες) ζήτησαν βοήθεια από την Αυστρία και την Πρωσία, με σκοπό να επαναφέρουν τη μοναρχία. Ο γαλλικός λαός όμως, αν και εξουθενωμένος από την αβέβαιη κατάσταση, δημιούργησε στρατό και η Συνέλευση τόλμησε τον Απρίλιο του 1792 να κηρύξει πρώτη τον πόλεμο κατά της Αυστρίας (στη συνέχεια στον πόλεμο μπήκαν η Πρωσία, σαν σύμμαχος της Αυστρίας και από τις αρχές 1973 η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Αγγλία και η Ολλανδία).
Ο πόλεμος - Η έφοδος στον Κεραμεικό
Τον Απρίλιο του 1792 είχε ξεσπάσει ο πόλεμος. Οι γαλλικές δυνάμεις συνάντησαν σοβαρή αντίσταση. Τον Αύγουστο οι σύμμαχοι στρατοί της Αυστρίας και της Πρωσίας είχαν περάσει τα σύνορα και απειλούσαν να καταλάβουν το Παρίσι. Η Αγγλία είχε καταλάβει γαλλικά εδάφη στη Μεσόγειο. Μανία οργής και απελπισίας κατέλαβε την πρωτεύουσα. Επικράτησε η πεποίθηση ότι οι στρατιωτικές συμφορές ήταν αποτέλεσμα προδοτικών συναλλαγών με τον εχθρό από μέρους του βασιλιά και των συντηρητικών οπαδών του.
Η κατάσταση πήρε πιο κρίσιμη τροπή όταν ο Δούκας του Μπράουνσβαϊκ, επικεφαλής των συμμαχικών δυνάμεων Πρώσων και Αυστριακών, ( ο αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, Λεοπόλδος Β΄ ήταν αδελφός της βασίλισσας Μαρίας Αντουανέτας), σημειώνοντας επιτυχίες στο πολεμικό πεδίο, εξέδωσε μία προκήρυξη που έφτασε στο Παρίσι στις 25 Ιουλίου 1972, με την οποία εξέφραζε την πρόθεσή του για παλινόρθωση του Γάλλου βασιλιά και απειλούσε με καταστροφή σε περίπτωση βλάβης της σωματικής ακεραιότητας της βασιλικής οικογένειας. Ανέφερε επίσης πως θα μεταχειριζόταν πρόσωπα ή πόλεις που θα αντιστέκονταν σ’ αυτό ως αντάρτες, και θα καταδικάζονταν με βάση το στρατιωτικό νόμο.
Η διακήρυξη αυτή είχε τα αντίθετα αποτελέσματα από τα αναμενόμενα, ξεσήκωσε αντίδραση στη Γαλλία και οδήγησε στην ενδυνάμωση του στρατού των επαναστατών. Για βοήθειά τους φτάνουν στο Παρίσι εθελοντές από την Μασσαλία. Τραγουδούν το Εμβατήριο της Στρατιάς του Ρήνου που αργότερα ονομάστηκε η Μασσαλιώτιδα, και είναι ο Εθνικός Ύμνος της Γαλλίας.
Εξόργισε επίσης τα πλήθη, που στις 10 Αυγούστου επιτίθενται στα ανάκτορα του Κεραμεικού. Η βασιλική οικογένεια καταφεύγει στην Συνέλευση. Οι Ελβετοί φρουροί του βασιλιά σφαγιάζονται και η Συνέλευση αναστέλλει την βασιλική εξουσία και προκηρύσσει εκλογές για νέα Συνέλευση, την Συμβατική (Convention nationale). Η βασιλική οικογένεια φυλακίζεται στον πύργο του Temple στο Παρίσι.
Η κατάσταση πήρε πιο κρίσιμη τροπή όταν ο Δούκας του Μπράουνσβαϊκ, επικεφαλής των συμμαχικών δυνάμεων Πρώσων και Αυστριακών, ( ο αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, Λεοπόλδος Β΄ ήταν αδελφός της βασίλισσας Μαρίας Αντουανέτας), σημειώνοντας επιτυχίες στο πολεμικό πεδίο, εξέδωσε μία προκήρυξη που έφτασε στο Παρίσι στις 25 Ιουλίου 1972, με την οποία εξέφραζε την πρόθεσή του για παλινόρθωση του Γάλλου βασιλιά και απειλούσε με καταστροφή σε περίπτωση βλάβης της σωματικής ακεραιότητας της βασιλικής οικογένειας. Ανέφερε επίσης πως θα μεταχειριζόταν πρόσωπα ή πόλεις που θα αντιστέκονταν σ’ αυτό ως αντάρτες, και θα καταδικάζονταν με βάση το στρατιωτικό νόμο.
Η διακήρυξη αυτή είχε τα αντίθετα αποτελέσματα από τα αναμενόμενα, ξεσήκωσε αντίδραση στη Γαλλία και οδήγησε στην ενδυνάμωση του στρατού των επαναστατών. Για βοήθειά τους φτάνουν στο Παρίσι εθελοντές από την Μασσαλία. Τραγουδούν το Εμβατήριο της Στρατιάς του Ρήνου που αργότερα ονομάστηκε η Μασσαλιώτιδα, και είναι ο Εθνικός Ύμνος της Γαλλίας.
Εξόργισε επίσης τα πλήθη, που στις 10 Αυγούστου επιτίθενται στα ανάκτορα του Κεραμεικού. Η βασιλική οικογένεια καταφεύγει στην Συνέλευση. Οι Ελβετοί φρουροί του βασιλιά σφαγιάζονται και η Συνέλευση αναστέλλει την βασιλική εξουσία και προκηρύσσει εκλογές για νέα Συνέλευση, την Συμβατική (Convention nationale). Η βασιλική οικογένεια φυλακίζεται στον πύργο του Temple στο Παρίσι.
Παρίσι, οι τόποι της Επανάστασης
Δείτε τη Β' φάση της γαλλικής επανάστασης εδώ
Δείτε τη Γ' φάση της γαλλικής επανάστασης εδώ
Δείτε τη Β' φάση της γαλλικής επανάστασης εδώ
Δείτε τη Γ' φάση της γαλλικής επανάστασης εδώ
ΚΟΥΙΖ - Α' φάση της Γαλλικής Επανάστασης
ΚΟΥΙΖ
Πηγή πληροφοριών
http://www.netschoolbook.gr/
https://el.wikipedia.org
http://www.livepedia.gr/
http://www.sentragoal.gr/
Ε. Burns – Ευρωπαϊκή Ιστορία, εκδ. Παρατηρητής
Αντρέ Μωρουά – Ιστορία της Γαλλίας, εκδ. Όμηρος
http://www.netschoolbook.gr/
https://el.wikipedia.org
http://www.livepedia.gr/
http://www.sentragoal.gr/
Ε. Burns – Ευρωπαϊκή Ιστορία, εκδ. Παρατηρητής
Αντρέ Μωρουά – Ιστορία της Γαλλίας, εκδ. Όμηρος